تغذیه و خلق و خو چه ارتباطی دارند؟
رابطه تغذیه و خلق و خو از جمله موضوع‌های جذاب و پیچیده علم تغذیه است که تا به حال کمتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. رابطه تغذیه و الگوی غذایی با خلق و خو و عملکرد مغزی همواره مورد توجه بوده است اما بیشتر یافته‌ها در این زمینه از پژوهش‌های تجربی روی حیوانات آزمایشگاهی حاصل شده و داده‌های انسانی بسیار اندکی موجود است که در دوره‌های زمانی کوتاه مدتی انجام شده‌اند.
خو را ما طبق عادت خودمان اضافه کرده‌ایم. و خلق حالت روحی افراد است. که مثل برخی موارد روانشناختی تعریف روشنی ندارد؛ مانند هوش و دانایی که تعریف روشن و مشخصی ندارند.خلق و خو تجلی ارتباطی است. که هر کس می‌تواند از خود بروز دهد؛ مثلا افرادی که استرس دارند، پرخاشگر هستند. میل به تهاجم که در برخی کودکان و بزرگسالان وجود دارد، نمایانگر تغییرات شگرفی است که در روح و روان افراد می‌تواند به صورتی که گفته شد ظاهر شود.
یکی از موضوعات مورد بحث و در عین حال جذاب و پیچیده، رابطه تغذیه و خلق خوست که با وجود پیچیدگی، کمترین هزینه برای آن صورت می‌گیرد. و کمتر مورد بحث و ارزیابی قرار گرفته است.مبنای نظریه این ارتباط از آنجا به دست آمده است. که تنظیم کننده‌های عصبی در مغز یا همان ناقل‌های شیمیایی پیام‌های عصبی (نوروترانسمیترها) از مواد مغذی تولید می‌شوند. و تغییراتی که در مقدار دریافت مواد مغذی رژیم غذایی داده می‌شود. می‌تواند در سطوح مغزی این ناقل‌های شیمیایی از جمله سروتونین و استیل کولین تغییر ایجاد کند.
نقش برخی مواد غیرمغذی در عملکرد مغزی
از سوی دیگر، نقش برخی مواد غیرمغذی در عملکرد مغزی، نظیر قدرت تمرکز و حافظه کوتاه مدت مورد توجه بوده است. از جمله این مواد می‌توان به متیل گزانتین‌ها اشاره کرد که شامل کافئین، تئوفیلین و تئوبرومین هستند و به ترتیب در قهوه، چای و کاکائو وجود دارند و می‌توانند قدرت تمرکز و حضور ذهن افراد را افزایش دهند.تنظیم کننده اصلی رفتار، خلق و یادگیری به نوعی تحت تاثیر تغذیه، نحوه مصرف موادغذایی و نوع الگوی تغذیه فرد قرار می‌گیرد.
در این زمینه بسیاری از تحقیقات حیوانی بوده و به دلایل اخلاقی و پیچیدگی انسان، یافته‌های کمی در مورد تحقیقات انسانی در دست است؛ به همین دلیل بعضی از بحث‌هایی که می‌شود تعمیم نتایج مطالعات حیوانی به انسانی است. و نمی‌توان آنها را به صورت قطعی بیان کرد. ضمن اینکه مراکز عصبی انسان به مراتب توسعه یافته‌تر و پیچیده‌تر است. و مراکز مختلفی در این حیطه دخیل هستند.
تاثیر کربوهیدرات‌ها بر رفتار آدمی
کربوهیدرات‌ها باعث تولید نوروهورمون سروتونین در مغز می‌شوند. که وظیفه آن تنظیم خواب، تقویت خلق و رهایی از افسردگی است و با خوردن کربوهیدرات‌ها یا به اصطلاح عام، همان شیرینی‌ها، نوعی احساس آرامش و رضایتمندی در افراد ایجاد می‌شود. که این احساسات در برخی مواقع بیشتر است؛ به ویژه زمانی که یک غذای شیرین همراه با چربی باشد.
مشخص شده است که مصرف غذای حاوی کربوهیدرات سبب رها سازی ناقل شیمیایی سروتونین در مغز می‌شود. و به دنبال آن فرد احساس خوشایندی پیدا می‌کند. از سوی دیگر، کیفیت و عمق خواب نیز توسط سروتونین بهبود می‌یابد.
چرا با وجود آثار مثبت شیرینی‌ها بر انسان، بسیاری افراد از شیرینی می‌گریزند و گرایش به مواد شور و ترش دارند؟
بسیاری از افرد سر خود رژیم می‌گیرند و در این رژیم خود خواسته شیرینی‌ها را حذف می‌کنند؛ چون فکر می‌کنند خوردن شیرینی موجب چاقی می‌شود، در حالی که تاریخ تکامل انسان نشان می‌دهد. آدمی گرایش بسیاری به شیرینی‌ها دارد و وقتی شیرینی می‌خورد. احساس خوشایندی داشته و مریض نمی‌شود؛ و به عکس زمانی که با گیاه ناشناخته‌ای که ترش یا تلخ بود مواجه می‌شدند ناراحتی در آنها دیده می‌شد و احساس خوبی نداشتند.
در نیمه دوم سیکل قاعدگی زنان، در افراد مبتلا به پرخوری عصبی و نیز مبتلایان به افسردگی فصلی نیز این تمایل به خوردن شیرینی‌ها وجود دارد. علاوه بر شیرینی‌ها، چربی‌ها نیز در بهبود خلق و رفتار آدمی نقش دارند. ولی فرایند عمل آنها با شیرینی‌ها متفاوت است. و ناقل‌های شیمیایی که پس از خوردن چربی‌ها در مغز ترشح می‌شوند از خانواده مواد شبه تریاکی هستند. عملکرد این مواد شیمیایی در مغز شبیه تریاک است و در کاهش درد نیز نقش دارند. اما در مورد شکلات، یافته‌های موجود نشان می‌دهد که پس از خوردن شکلات، ترکیبی به نام فنیل اتیل آمین در مغز تولید می‌شود. که حس خوشایندی در فرد ایجاد می‌کند و این پدیده در زنان به دلیل تغییرات طبیعی در ترشح هورمون‌های جنسی (به ویژه پروژسترون) در نیمه دوم سیکل ماهانه بارزتر است.
تاثیر گیاهخواری و گوشتخواری در رفتار افراد
گوشت‌ها آندروژن‌ها را در خود جمع می‌کنند و در گوشت گوسفند نیز استروژن و برخی ترکیبات شیمیایی است که در غذای دام وارد می‌شوند. این غذاها حاوی این هورمون‌ها هستند که در بدن می‌مانند.مطالعات نشان می‌دهد افرادی که غذاهای گیاهی می‌خورند، حالات ملایم‌تری از آنها گزارش شده و شاید یکی از دلایل این روند، افزوده‌ها و مواد شیمیایی است که در خوراک دام و بسته‌بندی‌های مواد غذایی وجود دارد که روی خلق و خو اثر می‌گذارند.
طی پژوهشی مشخص شد میزان غلظت روی سرم در افراد افسرده مانند افراد سالم است. از سوی دیگر، طی مطالعه‌ای روی دانشجویان دختر دانشگاه اهواز مشاهده شد که دریافت عنصر روی در رژیم غذایی افراد افسرده حدود نصف دریافت افراد سالم است.
متاسفانه، جوانان و نوجوانان امروز گرایش بسیاری به فست فودها دارند. شاید نتوان نگاه سیاه و سفید داشت. و مسئله‌ای را کاملا رد یا تائید کرد. آموزش در این زمینه هم احتمالا نتیجه‌ای نخواهد داشت؛ زیرا این مواد غذایی جذاب هستند. و تجارت هم از آن حمایت می‌کند. اما توصیه علمی و دوستانه این است. که در حد متعادل از این فست‌فودها استفاده شود؛ مثلا ماهانه یا هفتگی، نه به صورت مرتب و روزانه و اینکه جوانان به سمت مواد طبیعی میوه‌ها و سبزی‌ها بروند و همچنین مایعات بیشتری مصرف کنند. ما ایرانی‌ها در گذشته عادات خوبی داشتیم و آن پذیرایی از میهمان با شربت آب لیمو بود. اما متاسفانه، امروزه نوشابه و آب میوه‌های تجاری و مضر جایگزین آن شده است.
بیشتر بدانید : آنتیاکسیدانها و چگونگی عملکردشان
هر چه تغذیه متعادل، متناسب و متنوع‌تر باشد. طبیعتا ماشین بدن که از شگفت‌انگیزترین و پیچیده‌ترین دستاوردهای خداوند است، بهتر به فعالیت می‌پردازد.
وی با اشاره به تحولاتی که در صنایع غذایی ایجاد شده و ما ایرانی‌ها را از سنت‌های‌مان دور کرده است. تحولات ایجاد شده در صنایع غذایی، گسترش ارتباطات بین کشورها و ملت‌ها و رشد ارتباطات فرامرزی، تغییراتی را در عادات غذایی افراد جامعه به وجود آورده است. و متاسفانه سنت شکنی‌های بسیاری از سوی ما ایرانیان مشاهده می‌شود. همچنین دیگر از سفره‌های خاطره‌‌انگیز و سنتی خبری نیست. و گرایش به فست فودها و چیپس و پنیری که پر از چربی اشباع شده و فاقد مواد مغذی است. و فقط معده را انباشته می‌کند و ذائقه را نوازش می‌دهد، بیشتر شده است.
وقتی کمبود ویتامین‌های گروه B که قسمتی از آنها سوخت بدن، مغز و اعصاب را تامین می‌کنند. جبران نشود، طبیعتا تحریکات عصبی ایجاد خواهند شد. مثلا اگر ویتامین B به بدن نرسد. در نتیجه سنتز پروتئین‌ها دچار اختلال خواهد شد و پروتئین کافی به بدن نمی‌رسد. در نتیجه سیستم دفاعی در برابر عوامل بیماری‌زا نمی‌تواند واکنش درستی نشان دهد و طبیعتا سیستمی که باید حافظ منافع سلامتی افراد باشد. دچار سردرگمی می‌شود و به جای حمله به دشمن، به خود بدن حمله می‌کند.
عدم مصرف مواد حاوی آهن و بروز کم خونی موجب بی‌حوصلگی، پرخاشگری و کم‌تحملی می‌شود.
دکتر رضا اطمینانی
متخصص تغذیه اصفهان
دکتر رضا اطمینانی با ارائه روش های اصولی در تغذیه و میزان و نحوه غذا خوردن افراد می تواند نقش مهمی در رسیدن افراد به سلامت جسمی و روحی داشته باشد.
جهت مشاهده پیج اینستاگرام دکتر رضا اطمینانی پزشک متخصص تغذیه و رژیم درمانی اصفهان کلیک کنید.