رژیم غذایی مناسب کنترل تنبلی تخمدان
سندرم تخمدان پلی کیستیک یا به اختصار،(PCOS (polycystic ovary syndrome، با میزان شیوع حدود ۱۱ درصد در جوامع مختلف ظاهراً شایعترین بیماری اندوکرین در زنان در سن باروری است. شیوع دقیقی از این سندروم در کشورمان تعیین نشده. اما گزارشهای پراکنده از شیوع ۷ تا ۲۰ درصدی و حتی ۴۰ درصدی آن در میان زنان در سنین باروری حکایت دارد.
این سندرم باوجود دو معیار از سه معیار: عدم تخمکگذاری یا الیگواوولاسیون، شواهد بالینی یا آزمایشگاهی افزایش سطوح آندروژنها (گروهی از هورمونهای جنسی که مهمترینشان تستوسترون است). و نمای تخمدان پلیکیستیک در سونوگرافی تشخیص داده میشود. این سندروم از شایعترین اختلالات غدد درونریز زنان در سنین باروری و همچنین شایعترین علت ناباروری ناشی از اختلالات تخمکگذاری است.
علت بروز سندرم تخمدان پلیکیستیک
گرچه فرضیات مختلفی برای علت این بیماری مطرحشده اما اتیولوژی این سندروم هنوز نامشخص است. یک فرضیه، ناهنجاری در بخشهای فعال اندوکرینی زنان شامل تخمدانها، غدد فوق کلیوی، محور هیپوتالاموس- هیپوفیز و بافتهای حساس به انسولین مانند بافت چربی را علت این سندروم میداند. به نظر میرسد که بافت چربی – خصوصاً بافت چربی احشایی که حساس به انسولین است. از طریق ایجاد مقاومت انسولینی و شرایط التهابی مزمن میتواند. در سببشناسی PCOS و عوارض متابولیکی و قلبی-عروقی ناشی از آن نقش داشته باشد.
این در حالتی است که چاقی و بهویژه چاقی احشایی در افراد مبتلابه PCOS شیوع بالای ۱۰ تا ۵۰ درصدی دارد. در واقع میتوان یک مثلث با ۳ رأس چاقی، مقاومت انسولینی و اختلال در سنتز آندروژن ها را در بیماران PCOS متصور شد. چراکه چاقی بهواسطهی ایجاد مقاومت انسولینی میتواند با مکانیسمهای خاص سبب اختلال در سنتز اندروژن ها شود. و یا از طریق واسطههای التهابی سنتز شده توسط بافت چربی بهطور مستقیم یا غیرمستقیم بر عملکرد و ترشحات هیپوتالاموس و تخمدانها تأثیرگذار باشد.
عوارض بروز سندرم PCOS
این سندرم میتواند با عوارض مختلفی در فرد مبتلا همراه باشد. که مهمترین عوارض آن در سنین نوجوانی و دوران بلوغ بهصورت آمنوره (فقدان عادت ماهانه)، الیگومنوره، رشد بیشازحد موهای زائد (هیرسوتیسم)، آکنه و چاقی بروز میکند.این سندرم با طیف وسیعی از اختلالات تولیدمثلی، متابولیکی و روانشناختی همراه است. و مبتلایان به آن در مقایسه با افراد سالم درخطر بالایی برای ابتلا به دیابت نوع دو، پرفشاری خون، بیماریهای قلبی و عروقی، سرطان آندومتر و دیابت بارداری در سالهای آتی زندگی خود روبرو هستند.
روشهای درمان سندرم pco
محققان بر این باورند که مدیریت وزن، اولین خط درمان برای زنان مبتلابه PCOS با شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از ۲۵ است. در حال حاضر درمان رایج در مبتلایان به این سندروم شامل ترکیب همزمانی از داروها ازجمله داروی کاهندهی مقاومت انسولینی (متفورمین) و قرصهای هورمونی (همچون سیپروترون کامپاند) و داروهای کاهندهی چربی خون (استاتینها) است.
با این اوصاف، از دو منظر میشود به راهکارهای تغذیهای در قبال این سندروم نگاه کرد. یکی از منظر کالری مصرفی و درشت مغذیها و دیگری از این نگاه که زنان مبتلابه این سندروم نیز همچون مبتلایان به سایر بیماریهای مزمن، دچار کمبود برخی ریزمغذیها نیز هستند.
کالری و ترکیب درشت مغذیها در رژیم غذایی زنان مبتلابه PCOS
توجه به تنظیم یک رژیم غذایی متعادل و متناسب با مشکل افراد مبتلابه PCOS از اهمیت زیادی برخوردار است. چراکه گاهی رژیمهای غیراصولی کاهش وزن، اختلالات روحی همچون افسردگی و به دنبال آن عدم پیروی بیمار از رژیم را به دنبال دارند. تاکنون مطالعات زیادی در مورد تأثیر رژیمهای غذایی با مقادیر مختلف کالری و ترکیبات مختلف از درشت مغذیها در بهبود علائم تخمدان پلی کیستیک انجامشده است.
آنچه از مجموع مشاهدات و نتایج مطالعات جمعبندی شده است حاکی از این حقیقت است. که رژیمهای کمکالری (بدون در نظر گرفتن ترکیب درشت مغذیها در رژیم غذایی) و کاهش ۱۰-۵ درصد از وزن اولیهی بدن در بهبود علائم تخمدان پلی کیستیک، افزایش اثربخشی درمانها و کاهش عوارض بیماری و حتی بازگشت قدرت باروری بسیار مؤثراست. در مورد ترکیب مناسب درشت مغذیها در رژیم غذایی در این افراد نیز باید گفت. که ترکیب متعادل از انواع درشت مغذیها در رژیم غذایی این افراد همچون افراد دیگر، به نظر ترکیب مطلوبی میآید.
عوارض رژیم های غیراصولی
کاهش بیشازحد کربوهیدرات و پروتئین و چربی یا افزایش غیرعلمی درصد آنها در رژیم همچون رژیمهای پرپروتئین خاص یا رژیمهای کتوژنیک یا پر کربوهیدرات، عوارض جدی شناختهشدهی مختص خود را بر سلامت افراد برجا میگذارند. که از جملهی آنها اختلالات متابولیکی، ریزش مو، عوارض قلبی-عروقی، گوارشی و حتی کلیوی را میتوان نام برد.
تنظیم اشتها نیز در زنان مبتلابه PCOS به دلیل مشکل مقاومت انسولینی در این خانمها و عدم تنظیم درست قند خون، تا حدودی با چالشهای جدی روبروست. لذا توصیه به مصرف غذاهایی با شاخص گلایسمی پایین (کربوهیدارت های پیچیده که قندخون را دیرتر بالا میبرند. و آهستهتر هضم میشوند) و محتوای کربوهیدراتی پایین و پرهیز از مصرف نامتعادل قندهای ساده میتواند. علائم و عوارض متابولیکی را حتی در افراد لاغر مبتلابه PCOS بهبود ببخشد.
شاید در مورد ترکیب درشت مغذیها در رژیم غذایی زنان PCOS هنوز اتفاقنظر قاطعی وجود نداشته باشد. ولی توافق کلی بر کاهش وزن متعادل و متناسب در جهت بهبود علائم و عوارض. افزایش اثربخشی درمانها و حتی بازگشت قدرت باروری در زنان با BMI بالای ۲۵ (دچار اضافهوزن و چاقی). در میان محققان وجود دارد.
*در مطلب دیگری به تاثیر ریزمغذیها در رژیم غذایی زنان مبتلابه PCOS میپردازیم.