علل، عوارض و مدیریت از طریق رژیم غذایی
مقدمه
دیابت بارداری (Gestational Diabetes Mellitus – GDM) یک وضعیت پزشکی است که در دوران بارداری رخ می‌دهد و با افزایش سطح قند خون (گلوکز) در بدن مادر مشخص می‌شود. این بیماری معمولاً در سه‌ماهه دوم یا سوم بارداری ظاهر می‌شود و در صورتی که به‌درستی کنترل نشود، می‌تواند منجر به عوارض جدی برای مادر و جنین شود. در زمانی رخ می‌دهد که بدن مادر نتواند به اندازه کافی انسولین تولید کند یا به درستی از انسولین استفاده کند. از آنجا که انسولین مسئول انتقال گلوکز از خون به سلول‌ها برای تولید انرژی است، مقاومت به انسولین باعث تجمع گلوکز در خون و در نتیجه افزایش سطح قند خون می‌شود.
معمولاً پس از زایمان برطرف می‌شود، اما زنانی که به این بیماری مبتلا می‌شوند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ در آینده قرار دارند. خوشبختانه، این بیماری اغلب با تغییرات در رژیم غذایی، ورزش و در برخی موارد دارودرمانی، قابل مدیریت است. در این مقاله از سایت دکتر رضا اطمینانی (متخصص تغذیه اصفهان)، به بررسی علل، علائم، عوامل خطر، روش‌های تشخیص و راهکارهای مدیریت دیابت بارداری با تأکید بر رژیم غذایی می‌پردازیم.
علل دیابت بارداری
به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش نیاز به انسولین در دوران بارداری رخ می‌دهد. جفت (Placenta) در دوران بارداری هورمون‌هایی از جمله لاکتوژن جفتی انسانی (hPL)، کورتیزول و پروژسترون را ترشح می‌کند که باعث افزایش مقاومت به انسولین در بدن مادر می‌شوند. مقاومت به انسولین بدین معناست که سلول‌های بدن مادر کمتر به اثر انسولین پاسخ می‌دهند و گلوکز به‌درستی از خون وارد سلول‌ها نمی‌شود. در نتیجه، سطح گلوکز خون افزایش می‌یابد.
عوامل مؤثر در بروز دیابت بارداری
- افزایش سن مادر: زنان بالای ۳۰ سال بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت بارداری هستند.
- چاقی و اضافه‌وزن: شاخص توده بدنی (BMI) بالاتر از ۳۰ خطر ابتلا به دیابت بارداری را افزایش می‌دهد.
- سابقه خانوادگی دیابت: اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر فرد مبتلا به دیابت نوع ۲ باشند، احتمال ابتلا به دیابت بارداری افزایش می‌یابد.
- سابقه دیابت بارداری: زنانی که در بارداری‌های قبلی به دیابت بارداری مبتلا شده‌اند، در بارداری‌های بعدی بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
- سابقه زایمان نوزاد با وزن بالا: زایمان نوزادی با وزن بیش از ۴ کیلوگرم (ماکروزومی) در بارداری‌های قبلی، خطر دیابت بارداری را افزایش می‌دهد.
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS): زنانی که به این اختلال هورمونی مبتلا هستند، بیشتر در معرض خطر دیابت بارداری قرار دارند.
علائم دیابت بارداری
اغلب بدون علامت است و معمولاً در غربالگری‌های معمول دوران بارداری تشخیص داده می‌شود. با این حال، برخی از علائم احتمالی شامل موارد زیر است:
تشنگی مفرط
تکرر ادرار
خستگی مفرط
تاری دید
عفونت‌های مکرر (مانند عفونت‌های ادراری و واژینال)
تشخیص دیابت بارداری
معمولاً بین هفته‌های ۲۴ تا ۲۸ بارداری از طریق تست‌های زیر تشخیص داده می‌شود:
- آزمون چالش گلوکز (GCT):
در این آزمایش، زن باردار محلولی حاوی ۵۰ گرم گلوکز می‌نوشد.
پس از یک ساعت، سطح قند خون اندازه‌گیری می‌شود.
اگر سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی باشد (بیش از ۱۳۰ تا ۱۴۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر)، آزمایش تحمل گلوکز (OGTT) انجام می‌شود.
- آزمون تحمل گلوکز (OGTT):
در این آزمایش، محلولی حاوی ۱۰۰ گرم گلوکز نوشیده می‌شود.
سطح قند خون در فواصل یک، دو و سه‌ساعته اندازه‌گیری می‌شود.
اگر دو یا چند مقدار اندازه‌گیری‌شده بالاتر از حد طبیعی باشند، دیابت بارداری تأیید می‌شود.
عوارض دیابت بارداری
عوارض برای مادر:
پره‌اکلامپسی: افزایش فشار خون و دفع پروتئین در ادرار
افزایش خطر زایمان سزارین
عفونت‌های مجاری ادراری
افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲ پس از زایمان
عوارض برای جنین:
ماکروزومی: رشد بیش از حد جنین و وزن بالای هنگام تولد
هیپوگلیسمی: کاهش سطح قند خون پس از تولد
مشکلات تنفسی
افزایش خطر چاقی و دیابت نوع ۲ در آینده
مدیریت دیابت بارداری بر پایه کنترل سطح قند خون از طریق رژیم غذایی، ورزش و در صورت لزوم دارودرمانی است.
اصول رژیم غذایی برای دیابت بارداری:
کاهش مصرف کربوهیدرات‌های ساده:
پرهیز از قندهای فرآوری‌شده مانند شیرینی، نوشابه و آبمیوه‌های صنعتی
استفاده از غلات کامل، نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای و ماکارونی سبوس‌دار
مصرف پروتئین کافی:
- مصرف گوشت بدون چربی، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ، حبوبات و مغزها
مصرف چربی‌های سالم:
استفاده از روغن زیتون، آووکادو، مغزها و ماهی‌های چرب
کنترل اندازه وعده‌ها:
مصرف وعده‌های کوچک و مکرر (۵ تا ۶ وعده در روز)
افزایش مصرف فیبر:
مصرف سبزیجات، میوه‌های کم‌شیرین (مانند انواع توت)، حبوبات و غلات کامل
هیدراته ماندن:
نوشیدن حداقل ۸ لیوان آب در روز
نتیجه‌گیری
بیماری شایعی است که در صورت عدم مدیریت صحیح، می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد. خوشبختانه، با پیروی از رژیم غذایی مناسب، انجام فعالیت بدنی و کنترل منظم سطح قند خون، می‌توان این بیماری را به‌طور مؤثر کنترل کرد.
مطالب پیشنهادی:
بررسی لاغری با دستگاه لیزر Verju